من، محمدرضا کاظمی هستم؛ سال‌هاست در حوزه دردهای ستون فقرات فعالیت می‌کنم و به شکل ویژه، روی تشخیص و درمان درد دنبالچه (کوکسیدینی) متمرکز شده‌ام.
شاید بعضی بپرسند: «اصلاً دنبالچه کجاست و چرا بعضی به آن می‌گویند “چیزی در انتهای ستون فقرات که خیلی هم مهم نیست”؟» اما باور کنید، همین قطعه‌ی کوچک استخوان در انتهای کمر می‌تواند آن‌چنان دردساز شود که از نشستن روی صندلی گرفته تا خوابیدن و رانندگی، همه را مختل کند.
در این مقاله تصمیم دارم خیلی خودمانی و بی‌تکلف از درد دنبالچه حرف بزنم، از تجربه‌های روزمره و خاطراتم با بیمارانی که در تهران با این درد سر و کله زده‌اند، و اینکه چرا بعضی‌ها مرا «بهترین دکتر دنبالچه در تهران» یا «دکتر درد دنبالچه» خطاب می‌کنند.
تیترهای مهم این مقاله
چرا صحبت درباره درد دنبالچه مهم است؟
خیلی از آدم‌ها نمی‌دانند درد دنبالچه دقیقاً چیست. شاید حتی اسمش را نشنیده باشند. اما به محض اینکه دچار دردی در نشیمنگاه می‌شوند که اجازه نشستن یا بلند شدن راحت را نمی‌دهد، تازه می‌فهمند که «ای داد، پس این‌جا هم می‌تواند درد داشته باشد!» در جامعه شلوغی مثل تهران، که مردم ساعت‌ها پشت میز یا پشت فرمان در ترافیک هستند، درد دنبالچه یک درد پنهان اما شایع شده.
افراد مدام به پزشکان مختلف مراجعه می‌کنند و گاهی می‌شنوند: «چاره‌ای نیست، باید تحمل کنی.» من می‌گویم نه، اگر تشخیص درست و درمان مناسب صورت بگیرد، در اکثر مواقع یا بهبود می‌یابد یا دست‌کم خیلی قابل‌کنترل می‌شود.
دنبالچه کجاست و چرا حیاتی است؟
استخوان دنبالچه (Coccyx) در پایین‌ترین بخش ستون فقرات قرار دارد؛ شاید چیزی شبیه باقیمانده‌ای از دم (در دوران تکاملی انسان). درست است که اندازه‌اش کوچک است، اما رباط‌ها و عضلات مهمی در کف لگن به آن متصل می‌شوند. اگر این ناحیه آسیب ببیند یا ملتهب شود، انواع درد هنگام نشستن یا حتی حرکت، تجربه می‌کنید.
بعضی می‌گویند:
«۱۰ دقیقه روی صندلی بنشینم، انگار سوزن در انتهای کمرم فرو می‌رود.» همین حس، زندگی عادی را مختل می‌کند. اگر فردی کارمند باشد و روزی ۸ ساعت پشت میز باشد، درد دنبالچه برایش حکم کابوس را دارد.
چرا باید به بهترین دکتر دنبالچه در تهران توجه کنیم ؟
اجازه دهید کمی از تجربه شخصی‌ام بگویم. من در اوایل کارم، انواع دردهای ستون فقرات (کمر، گردن، دیسک، سیاتیک) را درمان می‌کردم؛ اما وقتی دیدم بیماران زیادی با درد مزمن دنبالچه این طرف و آن طرف می‌روند و گله دارند که «هیچ‌کس جدی نمی‌گیرد»، حساس شدم. تحقیق کردم و دیدم واقعاً حوزه دنبالچه در پزشکی کمی مهجور مانده و بیماران فکر می‌کنند راهی جز تحمل نیست.
شروع کردم روی تشخیص دقیق و درمان‌هایی مثل تزریق موضعی، رادیوفرکوئنسی و فیزیوتراپی متمرکز شدم. کم‌کم بیماران راضی که می‌دیدند دردشان بهتر شده، مرا به دیگران معرفی می‌کردند و گفتند «ایشون دکتر درد دنبالچه است؛ برین پیشش.» راستش «بهترین دکتر دنبالچه در تهران» یا این‌جور القاب را خودم روی خودم نگذاشتم، ولی خوشحالم اگر کمکی می‌کنم. دلم می‌خواهد همه بدانند درد دنبالچه را نباید سرسری گرفت.
علائم درد دنبالچه:
از تیر کشیدن تا مشکل در نشستن
درد هنگام نشستن روی سطوح سخت:
مهم‌ترین علامت همین است. ممکن است اوایل کم باشد اما با گذشت نیم ساعت، شدید شود.
تیر کشیدن انتهای کمر هنگام بلند شدن:
بعضی بیماران می‌گویند «وقتی می‌خواهم از روی صندلی بلند شوم، انگار یک قفل باز می‌شود و درد اوج می‌گیرد.»
انتشار درد به لگن و ران‌ها:
در برخی موارد درد به اطراف سرایت می‌کند.
سختی در خوابیدن به پشت یا رانندگی طولانی:
مثلاً کسی که در ترافیک تهران ۲ ساعت پشت فرمان است، شاید به زور تحمل کند. اگر چنین علائمی دارید، بهتر است به یک متخصص درد یا طب فیزیکی مراجعه کنید تا بررسی کند آیا واقعاً مربوط به دنبالچه است یا جای دیگری مثل دیسک‌های پایین کمر.
چرا درد دنبالچه در تهران شایع‌تر به نظر می‌رسد؟
تهران، شهری با ترافیک زیاد، نشستن‌های طولانی و کم‌تحرکی است. بسیاری از افراد اضافه‌وزن دارند، عادت به تحرک روزانه یا ورزش ندارند، و درگیری‌های کاری اجازه استراحت منظم نمی‌دهد. همه این‌ها بهانه‌ای برای شدید‌تر شدن درد دنبالچه است.
به ویژه رانندگان تاکسی اینترنتی یا مدیرانی که پشت میز ۱۰ ساعت می‌نشینند، بیش از بقیه در معرضند. من بیماران زیادی دارم که در همین فضا زندگی می‌کنند و درد دنبالچه برایشان عذاب شده. با این‌حال، وقتی دستور ساده «هر دو ساعت، پنج دقیقه پیاده شو و نرمش کن» را به یک راننده دادم، بعد از یک هفته با لبخند آمد و گفت «دکتر، همین روش ساده درد منو نصف کرد!»
علل مهم درد دنبالچه
ضربه یا سقوط:
افتادن روی برف یا پله‌های خانه که گمان می‌کنید ساده گذشته، گاهی استخوان دنبالچه را شکسته یا آسیب داده است.
زایمان:
خانم‌هایی که زایمان‌های سخت یا مکرر داشته‌اند، ممکن است تغییر لگنی پیدا کنند و درد دنبالچه مزمن بگیرند.
نشستن طولانی و بد:
کارمندان، رانندگان یا دانشجویان که بی‌وقفه پشت میز می‌نشینند، فشار زیادی روی دنبالچه می‌آورند.
چاقی:
وزن اضافی یعنی فشاری بیشتر بر انتهای ستون فقرات. اغلب کسانی که وزن کم می‌کنند، می‌گویند دردشان بهتر شده.
انحراف یا ساختار غیرعادی:
بعضی افراد مادرزادی دنبالچه منحرف دارند.
عفونت یا التهاب خاص:
کمتر شایع است، اما گاه کیست مویی یا عفونت بافت نرم در اطراف دنبالچه دخیل است.
روش‌های تشخیص؛ آیا نیاز به عکس دارم؟
در بسیاری موارد، معاینه دستی و پرسش از بیمار کافی است. اما اگر دردتان مزمن باشد یا مشکوک به شکستگی یا انحراف باشیم، رادیوگرافی یا ام‌آر‌آی کمک بزرگی است. بعضی اوقات از بیمار می‌خواهیم در حالت نشسته و ایستاده عکسبرداری کند.
چرا؟ چون می‌خواهیم ببینیم زاویه دنبالچه در نشستن چقدر تغییر می‌کند. در تهران، مراکز تصویربرداری پیشرفته هست، هرچند ترافیک رسیدن به آن‌ها را سخت می‌کند؛ اما ارزشش را دارد که اگر درد طولانی شده، عکس بگیرید و تکلیف را معلوم کنید.
درمان غیرجراحی: از بالش طبی تا فیزیوتراپی
اصلاح نشستن + بالش دوناتی
یک بالش ساده U یا دوناتی‌شکل می‌تواند معجزه کند. خیلی‌ها خیال می‌کنند «این بالش برای افراد خیلی مسن است». اما دیدم جوانانی که برنامه‌نویس‌اند یا پشت فرمان می‌نشینند و وقتی چنین بالشی می‌گذارند، دردشان واقعاً کاهش می‌یابد. بعلاوه، باید هر یک یا دو ساعت، چند دقیقه بلند شوید و کمی کش و قوس بدهید. نگذارید دنبالچه در تمام روز زیر فشار بماند.
فیزیوتراپی و تمرینات کششی
فیزیوتراپیست‌ها با استفاده از امواج اولتراسوند، ماساژهای موضعی یا لیزر کم‌توان، التهاب ناحیه را کم می‌کنند. چند حرکت ساده‌ی کششی و تقویتی هم به بیمار آموزش می‌دهند که عضلات کف لگن را آزاد کند. من نمونه‌های بسیاری دیدم که بعد از ۵ تا ۱۰ جلسه فیزیوتراپی، می‌گفتند «دردم ۵۰ تا ۷۰ درصد کم شده. از عذابی که داشتم نجات پیدا کردم!»
داروهای ضدالتهاب و مسکن
اگر درد شدید باشد، داروهای ضدالتهاب (مثل ایبوپروفن، ناپروکسن) و مسکن‌های ملایم استفاده می‌کنیم. اما تأکید دارم که این کار باید با مشورت پزشک باشد، نه خودسرانه برای مدت طولانی. گاه بیماران می‌گویند یک‌سال است روزی سه تا قرص می‌خورند؛ این ممکن است عوارض گوارشی یا کلیوی ایجاد کند. بهتر است ریشه درد را پیدا کنیم و دارو صرفاً در دوره‌ای کوتاه حمایت‌کننده باشد.
کاهش وزن
در جامعه کم‌تحرک امروز، خیلی‌ها اضافه‌وزن دارند. این وزن اضافه روی لگن و دنبالچه فشار می‌آورد. وقتی بیمار حتی ۵ کیلو کم می‌کند، می‌بیند دردش کمتر شده. سخت است؟ شاید. ولی گاهی درد می‌تواند محرک خوبی باشد برای شروع رژیم و ورزش.
درمان کم‌تهاجمی تزریق موضعی و رادیوفرکوئنسی
اگر درد شدید یا مزمن باشد و به روش‌های ساده پاسخ ندهد، من به‌عنوان متخصص درد، روش‌های کم‌تهاجمی مثل تزریق موضعی را پیشنهاد می‌کنم. با کمک راهنمای فلوروسکوپی یا سونوگرافی، محل دقیق عصب و مفصل دنبالچه را شناسایی می‌کنم و ترکیبی از کورتیکواستروئید و بی‌حس‌کننده تزریق می‌کنم. معمولاً التهاب را به‌شدت کاهش می‌دهد و درد طی چند روز فروکش می‌کند. گاهی نیاز به تکرار دارد.
رادیوفرکوئنسی هم یک روش دیگر است که طی آن، با امواج رادیویی، عصب‌های دردناک را غیرفعال می‌کنیم. مثالی از یک معلم دارم که می‌گفت «دیگه نمی‌تونم در کلاس بایستم یا بنشینم.»
بعد از یک دوره رادیوفرکوئنسی، می‌گفت «انگار از زندان درد آزاد شدم.» البته باید متخصص درد باتجربه این کار را انجام دهد و شرایط هر بیمار بررسی شود.
در موارد خیلی کمی، جراحی به نام کوکسیژکتومی انجام می‌شود که طی آن بخشی یا کل استخوان دنبالچه را برمی‌دارند. اما شخصاً همیشه می‌گویم جراحی را بگذاریم آخرین تیر ترکش. چرا؟ چون منطقه دنبالچه حساس است، ریسک عفونت یا درد پس از جراحی وجود دارد، و هیچ تضمین صددرصدی نیست. بسیاری از همکارانم هم همین رویکرد را دارند: اول همه روش‌های غیرجراحی، کم‌تهاجمی و اصلاح سبک زندگی را امتحان کنید. اگر درد واقعاً مقاوم به همه چیز بود، آنوقت جراحی مطرح می‌شود.
سبک زندگی در تهران و درد دنبالچه
بارها در تهران بیمارانی دیدم که می‌گویند «ترافیک باعث شده روزی سه ساعت در ماشین باشم، بعد هم هشت ساعت پشت میز. دیگه جایی برای تحرک نمی‌مونه.» طبیعتاً همچین سبکی از زندگی، فشار زیادی روی دنبالچه می‌گذارد. اگر بتوانیم حتی با همین محدودیت‌ها، روزی ۲۰ دقیقه پیاده‌روی کنیم، حین کار گاهی بلند شویم، و کمی به وزن و غذایمان دقت کنیم، خیلی از دردها را کم می‌کنیم. عجیب به نظر می‌آید ولی یکی از مهم‌ترین نسخه‌های درمانی من برای درد دنبالچه همین توصیه‌های ساده است. بدون آن، حتی اگر تزریق و دارو هم بدهیم، درد ممکن است دوباره برگردد.
چگونه پیشگیری یا جلو عود درد را بگیریم؟
نشستن درست:
اگر کارمندید، از صندلی ارگونومیک استفاده کنید. زاویه ران و کمر را رعایت کنید، بالش Uشکل زیر نشیمنگاه بگذارید.
فاصله‌گذاری در نشستن:
هر ۶۰ الی ۹۰ دقیقه بلند شوید، یک دور راه بروید یا کشش بدهید
حفظ وزن متعادل:
با یک رژیم غذایی سالم و کمی ورزش، فشار روی لگن کمتر می‌شود.
پرهیز از سقوط و ضربه:
در زمستان حواستان باشد روی برف لیز نخورید. پله‌ها را آرام پایین بیایید.
تقویت عضلات کف لگن: گاهی حرکات ساده فیزیوتراپی برای لگن می‌تواند در پیشگیری درد دنبالچه مفید باشد.
مینا، کارشناس بانک:
روزی هشت ساعت پشت میز بود. درد دنبالچه داشت. با بالش دوناتی و هر یکی دو ساعت پنج دقیقه استراحت، گفت: «۶۰ درصد از دردم کم شده. بقیه‌اش رو هم با کمی دارو و کاهش وزن حل کردم.»
رضا، راننده بین‌شهری:
نمی‌توانست هر ساعت بایستد، ولی هر دو ساعت ده دقیقه توقف کرد. یک بالش نرم هم در صندلی گذاشت. بعد از یک ماه گفت:
«انگار دکتر جان جادو کردی، درد کمتر شده.»
هانیه، مادر جوان: بعد از زایمان، درد دنبالچه گرفت. با فیزیوتراپی و نشیمنگاه نرم، ۷۰ درصد کاهش درد. بعد که ۵ کیلو وزن کم کرد، خودش گفت:
«دیگه انگار هیچ دردی ندارم.»
دکتر درد دنبالچه در تهران
خیلی‌ها از من می‌پرسند:
«واقعاً درد دنبالچه این‌قدر شایع است که شما به عنوان دکتر درد دنبالچه در تهران معروف شده‌اید؟» پاسخ: «بله، خیلی‌ها آن را نادیده می‌گیرند تا زمانی که کلافه می‌شوند. آن وقت تازه می‌فهمند چقدر شایع است.» نکته مهم این است که درد دنبالچه نه یک درد مضحک است و نه بدون درمان. اگرچه اسمش کوچک است، ولی تاثیرش بر زندگی می‌تواند بزرگ باشد.
پس اگر در اطرافیان کسی دارید که می‌گوید «نشستن برام شکنجه است» یا «از ماشین که بلند می‌شم گریه‌ام می‌گیره»، برایش توضیح دهید شاید دنبالچه درگیر است. یک ارزیابی کوچک نزد متخصص درد یا طب فیزیکی می‌تواند سرنوشتش را عوض کند. در ۹۰ درصد موارد با روش‌های ساده قابل مدیریت است. عمل جراحی هم هست، اما آخر کار.
در این مقاله تلاش کردم تجربیاتم را به زبان ساده و صمیمی بیان کنم؛ امید دارم کمک کرده باشد که درد دنبالچه را جدی‌تر بگیرید و راهی برای بهبود پیدا کنید. باور کنید، زندگی بدون این درد، خیلی دلچسب‌تر است: می‌توانید روی مبل لم بدهید و فیلم ببینید، پشت میز اداره با آرامش کار کنید، یا سفر جاده‌ای کنید بدون اینکه مدام با درد نجنگید. اگر در تهران هستید و می‌خواهید مراجعه کنید، خیلی از پزشکان حاذق در این زمینه حاضرند. من هم در چند کلینیک تخصصی درد فعالیت دارم و مفتخرم به این لقب «دکتر درد دنبالچه در تهران» اگر معنایش این است که می‌توانم کمک کنم.
کافی است کمی حوصله به خرج دهید؛ ارزیابی دقیق، رعایت توصیه‌ها و پیگیری مناسب. بعد از مدتی خواهید دید که درد دنبالچه دیگر مانع لذت‌بردن از زندگی نیست. نوش جان این آگاهی و برایتان آرزوی سلامتی و شادمانی می‌کنم.
